Een blik op hét multifunctionele toekomstconcept voor stedelijk groen
De laatste jaren is groene inrichting van de openbare ruimte, in de breedste zin van het woord, een belangrijk thema geworden. Groene daken spelen hierin al een bescheiden rol, maar groene gevels zie je nog vrijwel niet. Waarom? Groene gevels bieden toch ook meerdere kansen?
Inleiding
Een breed scala aan voordelen wordt genoemd wanneer wordt gesproken over groene daken (ook wel vegetatiedaken genoemd). Zo zouden groene daken positief bijdragen aan ondermeer imago en leefbaarheid, waterberging, isolatie, koeling, geluiddemping, luchtkwaliteit, biodiversiteit en duurzaamheid. Ook groene gevels dragen in meer of mindere mate bij aan deze zaken. Dit geniet echter veel minder bekendheid dan grote broer het groene dak. Na het lezen van dit artikel bent u op de hoogte van de belangrijkste voordelen van groene gevels en hopen wij dat u ook zo enthousiast bent geworden over groene gevels. Uiteraard noemen wij ook eventuele nadelen en mogelijke oplossingen daarvoor.
Met groene gevels worden gevels bedoeld die geheel of grotendeels bedekt worden door vegetatie. Deze vegetatie kan, zoals je bijvoorbeeld klimop vaak ziet, gewoon wortelen in de bodem maar ook in systemen die aan de gevel zijn bevestigd
Unieke combinatie
De kracht van groene gevels (en daken) wordt bepaald door de unieke combinatie van de vele voordelen. Maar, de aanleg van een groene gevel (of dak) wordt vaak gebaseerd op slechts één peiler, waardoor de overige voordelen niet of onvolledig worden benut. In de meeste gevallen is uitsluitend imago of leefbaarheid de dragende factor. Zo laten grote multinationals vegetatie aanbrengen op het dak van het hoofdkantoor en nemen stedenbouwkundigen groene gevels op in hun ontwerp om de leefbaarheid te vergroten. Het ziet er vaak op papier leuk uit, maar er is zoveel meer te winnen!
Zoals bij vele nieuwe concepten het geval is, heeft ook de inpassing van groene gevels tijd nodig. De voordelen dienen grotere bekendheid te krijgen, terwijl de nadelen beperkt of gerationaliseerd dienen te worden. Bovendien dient er een groter inzicht in de kosten en baten verkregen te worden. Dit artikel is daarin hopelijk een sprong voorwaarts. Binnen 15 jaar zien steden in Nederland er heel anders uit en zijn we niet anders meer gewend. Op de meeste daken ligt dan groen, geluidsschermen zijn bedekt met groen en flatgebouwen zien groen en fris in plaats van grijs en grauw. Waren we niet ook huiverig toen bijvoorbeeld internet bankieren zijn intrede deed? Daar zagen we vooral de nadelen van. Later zijn we gaan inzien dat de voordelen wel degelijk kunnen opwegen tegen de nadelen.
Verstedelijking
De verstedelijking in Nederland neemt steeds grotere vormen aan. Hiermee neemt ook het gebrek aan groen in de stad toe. Openbaar groen wordt omgebouwd tot steriele woonwijken en bomen worden gerooid voor de aanleg van infrastructuur. Dit heeft niet alleen negatieve invloed op de leefomgeving, maar ook op het leefmilieu in de stad. Zo neemt ondermeer de luchtvervuiling toe, ontstaan zogenaamde hitte-eilanden in de stad en is er meer geluidsoverlast.
Veel gemeentes hebben daarbij ook nog te maken met een zogenaamde opgave binnenstedelijk bouwen. Dat wil zeggen dat 25 tot 40% van alle nieuwbouw moet worden gerealiseerd binnen de bebouwde kom. Om het groen in de stad te behouden en daarmee de leefbaarheid op peil te houden zijn groene gevels, samen met groene daken, uitermate geschikt.
De voordelen
Imago en leefbaarheid
Groene gevels blijken uitstekende imago-builders te zijn, waardoor de naamsbekendheid van een organisatie, gevel of gebouw toeneemt. Vaak worden groene gevels (en daken) echter uitsluitend aangelegd vanuit dit oogpunt. Een gemiste kans!
Daarnaast stijgt de waarde van een gebouw aanzienlijk bij toepassing van gevelgroen. Ook zorgt een groene gevel voor een totaal andere beleving van de ruimte. De leefbaarheid wordt sterk vergroot, omdat zoals uit vele onderzoeken is gebleken groen als ontspannend wordt ervaren. Groen is daarbij niet alleen stressverlagend, maar ook bevorderlijk voor de gezondheid, sociale cohesie, concentratie, stemming en zelfdiscipline. Een extra toegevoegde waarde van een groene gevel op de leefbaarheid van een bepaalde ruimte of locatie is dat het graffiti weert.
Waterberging
Een groene gevel zorgt, vaak in combinatie met een groen dak, voor vertraging van de regenwaterafvoer richting het riool. De kans op overbelasting van het riool wordt hiermee sterk verkleind. Daarnaast bergen het substraat en de vegetatie op de gevel een deel van het regenwater. Hierbij moet worden opgemerkt dat waterberging het meest efficiënt is in de zomermaanden. In deze maanden is de verdamping gemiddeld groter dan de hoeveelheid neerslag, zodat het substraat en vegetatie water kunnen vasthouden. In de wintermaanden is dit omgekeerd, zodat substraat en vegetatie verzadigd raken en water niet meer wordt geborgen, maar (zij het enigszins vertraagd) wordt afgevoerd richting het riool. Een groene gevel bereikt een hoge efficiëntie wanneer de gevel is voorzien van een watersysteem, dat het water kan opvangen en bufferen. Dit gebufferde water kan eventueel met behulp van een pomp en druppelslang weer als voeding dienen voor de groene gevel en het groene dak.
Isolatie
Grote temperatuurverschillen tussen binnen en buiten worden voorkomen door het relatief stabiele microklimaat dat een groene gevel veroorzaakt. Verder wordt de isolerende, en dus energie besparende, werking van groene gevels wel enigszins overschat. In de wintermaanden is het substraat van een groene gevel grotendeels verzadigd met water, zodat warmte uit het gebouw eenvoudig ontsnapt via geleiding door het water. Dit is echter eenvoudig te voorkomen door een extra isolerende laag aan te brengen tussen substraat en binnenruimte.
Koeling
In de zomermaanden kan de temperatuur in de stad, door de grote mate van verharding, zeer hoog oplopen. Zogenaamde hitte-eilanden ontstaan in een verharde omgeving. Dit resulteert eveneens in hoge temperaturen in de ruimte achter de gevels van gebouwen. Door een hoog weerkaatsingvermogen van de vegetatie en het stabiele (koele) microklimaat zijn groene gevels erg geschikt om de ruimte achter de gevel koel te houden.
Geluiddemping
Een groene gevel zorgt voor een grotere geluidsreductie dan een standaard grijze gevel. De geluidsgolven, zowel van buiten naar binnen als andersom, worden verstrooid en geabsorbeerd door de vegetatie en het substraat. De mate van geluidsreductie is afhankelijk van het type en constructie van het gevelgroen, maar kan oplopen tot wel 50 dB in stedelijke omgeving.
Luchtkwaliteit en CO2 reductie
Planten staan er om bekend dat zij ondermeer fijn stof kunnen afvangen via het bladoppervlak en CO2 (proberen wij de uitstoot ervan niet paniekerig te verminderen?) kunnen opnemen via de huidmondjes. Fijn stof, dat niet wordt opgenomen maar afgevangen, is bij inademing schadelijk voor de gezondheid en kan zelfs leiden tot vroegtijdige sterfte. Na regenval verdwijnt een deel van het afgevangen fijn stof met het water in het riool of de bodem, waar het voor zover bekend niet schadelijk is voor plant en mens. CO2 wordt door planten gebruikt bij de fotosynthese. Dit gas, dat deels verantwoordelijk wordt gehouden voor opwarming van de aarde, wordt via huidmondjes opgenomen in de plant.
In het geval van luchtzuivering geldt: hoe dichter bij de bron hoe groter het effect van de luchtzuivering. Een groene gevel is dus behoorlijk efficiënter in vergelijking met een groen dak.
Biodiversiteit en ecologie
Een groene gevel zorgt voor een toename van de biodiversiteit en stimuleert de stadsecologie. Groene gevels zijn ondermeer zeer aantrekkelijk voor vogels, vlinders, bijen en andere insecten. De aanwezigheid van allerlei insecten zorgt ervoor dat diverse soorten voedselzoekende vogels en mogelijk ook vleermuizen worden aangetrokken. Wanneer groene gevels zodanig worden aangelegd dat zij direct aansluiten op het maaiveld, kunnen de gevels ook nog eens interessante schuillocaties worden voor ondermeer egels, konijnen en amfibieën.
Duurzaamheid
Vaak wordt een groene gevel, vooral waarbij de vegetatie is bevestigd aan de gevel, gezien als fragiel en niet vandalisme bestendig. Het tegendeel is echter waar. De producten zijn vaak erg stevig, waardoor het risico op uitval van planten of beschadiging door vandalisme nihil is. Daarnaast wordt, door het aanbrengen van vegetatie, de levensduur van de onderliggende gevel zelfs sterk vergroot. Dit is te verklaren doordat de gevel, door de vegetatie, beschermd wordt tegen regenwater, wind en zon.
Extra impuls
Ontwerp, aanleg en beheer van groene daken en gevels kan een extra impuls krijgen door ondermeer ecologen, hydrologen en bouwfysici nadrukkelijk te betrekken. Zij zorgen voor een onafhankelijke blik op de beoogde groene gevel of dak, waardoor het eindresultaat beter en duurzamer wordt. Ook kijken onafhankelijke partijen verder dan de eigen portemonnee. Zij bekijken de aanleg van een groen dak of gevel vanuit alle mogelijke perspectieven en trekken het ontwerp waar mogelijk door naar de omgeving. Een gebouw kan bijvoorbeeld zodanig worden ingericht dat niet alleen mens, maar ook de in de omgeving aanwezige diersoorten, er gebruik van kunnen maken. Een voorbeeld is het integreren van een vleermuisverblijfplaats in de spouwmuur van een gebouw. Deze vleermuizen hebben aan de groene gevel dan tevens een locatie om te jagen op insecten. Een ander voorbeeld is het vergroenen van geluidsschermen langs snelwegen. Met vegetatie die wortelt in de bodem (bijvoorbeeld klimop) bereik je dit relatief eenvoudig en goedkoop. Wanneer dit verder wordt getrokken kan ook een geluidswal worden ontworpen voor meerdere diersoorten.
Werk samen en verbeter uw leefomgeving!
Al deze grote en kleine voordelen samen maken van groene gevels een fantastisch concept. Waarom wordt het dan nog niet op grote schaal geïmplementeerd? Bij de aanleg van een nieuwbouwwijk wordt bijvoorbeeld wel veel geld uitgegeven aan iele boompjes, zandige slootjes en steriele plantsoentjes. Deze structuren leveren vaak in de loop der tijd niet op wat is beoogd. Steek een deel van het geld in groene daken en gevels! Dit levert een groot deel van de bovenstaande voordelen op voor de wijk, omgeving, individu, bedrijf én milieu.
Wel dienen faalkansen gereduceerd te worden. Ontwerp, aanleg en onderhoud dienen bijvoorbeeld op basis van een volledig en gedegen bestek te gebeuren. En daken of gevels die minder geschikt blijken (op basis van onafhankelijk vooronderzoek), bijvoorbeeld vanwege een slechte constructie of locatie, moeten niet als groen dak of groene gevel worden ingericht. Als je het doet moet je het goed doen is het cruciale motto. Het zou in meerdere opzichten dus zeer positief zijn wanneer architecten, stedenbouwkundigen, projectontwikkelaars, onafhankelijke adviesbureaus en producenten van groene daken en gevels in grotere mate gaan samenwerken.